Σε μία άκρως ενδιαφέρουσα ομιλία στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ο καθηγητής Robert Picard, Διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας Reuters του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ανέλυσε τους οργανωτικούς παράγοντες οι οποίοι εμποδίζουν τις επιχειρήσεις των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας να ανταποκριθούν στις αλλαγές που επιβάλλει η έλευση των νέων τεχνολογιών. Το εΜΜΕίς βρισκόταν εκεί για να εκφράσει τους προβληματισμούς του και να θέσει τα ερωτήματά του σχετικά με τη δημοσιογραφία και το μέλλον της. Ο καθηγητής Picard απάντησε με υπομονή σε όλες μας τις ερωτήσεις και έστειλε το δικό του μήνυμα αισιοδοξίας στους φοιτητές του Τμήματος.
Τα «Οικονομικά των ΜΜΕ» (mediaeconomics) είναι μία σχετικά νέα επιστημονική περιοχή, η οποία περιλαμβάνει την εφαρμογή βασικών οικονομικών θεωριών και αρχών στη μελέτη της βιομηχανίας των ΜΜΕ. Μπορεί να δώσει λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι μιντιακές επιχειρήσεις, όπως είναι η φθίνουσα ζήτηση και η επακόλουθη μείωση των διαφημιστικών εσόδων;
Κατά τη γνώμη μου, αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να βρούμε τους τρόπους με τους οποίους αλλάζει η αγορά. Με τις εξηγήσεις μας προσπαθούμε να παρουσιάσουμε τις επιλογές των διάφορων αποφάσεων που θα ληφθούν, κάνοντας με αυτό τον τρόπο τα άτομα να καταλάβουν τις επιπτώσεις που θα έχουν αυτές οι αλλαγές στις υπαρκτές αγορές. Έτσι, εκείνοι θα μπορούν να κάνουν καλύτερες επιλογές στα επόμενα βήματά τους, εφόσον έχουν καταλάβει τις αλλαγές από τις οποίες εξαρτάται η αγορά. Μόνο όταν καταλαβαίνουμε αυτές τις αλλαγές, τον ανταγωνισμό και τη δομή των αγορών, μπορούμε να κάνουμε ορθότερες επιλογές για το μέλλον.
Όπως είπατε και στην παρουσίαση σας, κάποιες επιχειρήσεις θα είχαν κάνει πολύ διαφορετικές επιλογές, αν μπορούσαν να ξέρουν τι θα γίνει στο μέλλον…
Πότε δεν μπορούμε να ξέρουμε το μέλλον, αλλά αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να ετοιμάζουμε την επιχείρηση για οποιαδήποτε πιθανά αποτελέσματα. Το έργο της οικονομικής επιστήμης αφορά το πώς εσύ ως εταιρία αντιμετωπίζεις τις αβεβαιότητες, πώς προετοιμάζεις πιθανά πλάνα και πώς βάζεις τον εαυτό σου σε τέτοια θέση που ό, τι κι αν συμβεί, θα είσαι στην καλύτερη διαθέσιμη κατάσταση στο μέλλον.
Στην Ελλάδα, η υπάρχουσα κατάσταση στη βιομηχανία των ΜΜΕ είναι άκρως απογοητευτική. Οι εφημερίδες σταματούν η μία μετά την άλλη τις έντυπες εκδόσεις τους, δημοσιογράφοι απολύονται και ως αποτέλεσμα το «περιεχόμενο» γίνεται ολοένα και πιο «φτωχό». Για αυτή την κατάσταση κατηγορούνται συνήθως τα blogs και τα κοινωνικά μέσα, επειδή προσφέρουν το ίδιο «προϊόν» δωρεάν, οπότε και τα παραδοσιακά ΜΜΕ δεν μπορούν να αντέξουν στον ανταγωνισμό. Δε θα ήταν, ωστόσο, πιο ορθό να αποδώσουμε πρώτα την ευθύνη στην ολοένα φθίνουσα αξία του περιεχομένου των μέσων;
Σίγουρα το περιεχόμενο είναι ένα μέρος του προβλήματος, αλλά μέρος του προβλήματος είναι και το πώς μέχρι σήμερα λειτουργούσε η αγορά της διαφήμισης. Σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα συγκεκριμένα, οι μιντιακές επιχειρήσεις ποτέ δε λειτούργησαν ως καλές διαφημιστικές εταιρίες. Αντίθετα, λειτουργούσαν ως πλατφόρμες πολιτικής επιρροής για να κλείνουν συμβόλαια για άλλες επιχειρήσεις που διέθετε η εταιρεία ή η οικογένεια. Τώρα που οι καιροί είναι δύσκολοι, αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Όταν οι καιροί ήταν καλοί, όλοι ήταν ευχαριστημένοι με αυτή την κατάσταση…
Γεγονός είναι, πάντως, ότι αν δεις τι συμβαίνει στο Διαδίκτυο, θα παρατηρήσεις ότι πολύ λίγα διαφημιστικά έσοδα μετακινούνται από την έντυπη στη διαδικτυακή δημοσιογραφία, παρότι πλέον πολλοί αναγνώστες βρίσκουν το διαδικτυακό περιεχόμενο καλύτερο. Οι μιντιακές επιχειρήσεις μπορούν να φτιάξουν το περιεχόμενό τους, αν θέλουν. Και μπορούν να προσφέρουν καλύτερο περιεχόμενο από αυτό που είναι διαθέσιμο σε πολλά blogs και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να σκεφτούν πολύ σοβαρά. Το αν θα γίνει σε έντυπη μορφή, σε διαδικτυακή μορφή ή σε κάποια άλλη μορφή, αυτό είναι άλλο θέμα. Αυτό είναι θέμα διανομής και όχι θέμα παραγωγής.
Τι πιστεύετε ότι θα πρέπει να κάνουν οι μιντιακές επιχειρήσεις και οι δημοσιογράφοι για να προσθέσουν αξία στο περιεχόμενο των Μέσων;
Πρώτα από όλα, δεν πρέπει να κάνεις ό, τι κάνουν όλοι οι άλλοι. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι είναι ότι όλοι έχουν πάει σε σχολές δημοσιογραφίας! Όλοι γνωρίζουν τι είναι σημαντικό, πώς πρέπει να γράφεται μία είδηση, πώς πρέπει να την οργανώσουν… Κι έτσι, καταλήγουν να γράφουν όλοι πάνω κάτω την ίδια είδηση. Θα πρέπει, λοιπόν, να βρουν νέους τρόπους να καλύπτουν τις ειδήσεις, να βρουν διαφορετική θεματολογία και να μπορούν να γράφουν με διαφορετικούς τρόπους.
Ο τρόπος που λέμε μία είδηση στην εφημερίδα, για παράδειγμα, είναι μία τεχνική η οποία αναπτύχθηκε το 19ο αιώνα, εξαιτίας των αναγκών της τυπογραφίας. Η συγκεκριμένη δομή του δημοσιογραφικού κειμένου δεν είναι φυσιολογική για το διαδίκτυο και για τα διαδικτυακά μέσα. Κι όμως, προσπαθούν να την εντάξουν με το ζόρι… Κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να λειτουργήσει πολύ καλά. Θα χρειαστεί να αναπτυχθούν νέες μορφές αφήγησης μίας είδησης.
Επίσης, οι περισσότερες μιντιακές επιχειρήσεις δεν τα πηγαίνουν και πολύ καλά με τους «πελάτες» τους. Οι περισσότεροι δημοσιογράφοι δε συμπαθούν καν τους «πελάτες» τους. Έχουν σε κακή εκτίμηση το γενικό κοινό και δε θέλουν να ασχολούνται μαζί του. Οι εταιρίες, από την άλλη, οφείλουν να προσέχουν πολύ τι έχουν να τους πουν οι πελάτες τους. Οι εργαζόμενοι στις εφημερίδες δεν αισθάνονται και πολύ άνετα με ένα τέτοιο ενδεχόμενο, όπως επίσης και οι εργαζόμενοι στις τηλεοπτικές ειδήσεις. Αυτό, όμως, πρέπει να αλλάξει, καθώς πλέον το κοινό δεν αρκείται στο να παίρνει απλά την πληροφορία, αλλά θέλει να αλληλεπιδρά μαζί της.
Στην Ελλάδα, η οικονομική κρίση έχει αναμφισβήτητα παίξει σημαντικό ρόλο στην αυξανόμενη κρίση των ελληνικών ΜΜΕ. Ποια είναι η κατάσταση σε άλλες χώρες;
Εξαρτάται από τη χώρα. Σε όλες τις χώρες της Δύσης υπάρχει οικονομική κρίση και ειδικά οι εφημερίδες αντιμετωπίζουν προβλήματα σχεδόν σε κάθε χώρα του δυτικού κόσμου, επειδή η διαφημιστική αγορά έχει «πάρει την κάτω βόλτα». Σε χώρες όπως η Ινδία, η Μαλαισία και η Κίνα, ο κλάδος της εφημερίδας ανθεί, αλλά στη Δύση υπάρχει πρόβλημα.
Ωστόσο, κάποιες εταιρίες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερα προβλήματα από ότι άλλες. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν τόσα προβλήματα, αν τη συγκρίνουμε με το Ηνωμένο Βασίλειο ή τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κι αυτό συμβαίνει επειδή έχει λιγότερα μεγάλα φύλλα, πρωτότυπα αναπτυγμένα, τα οποία βρίσκονται στα χέρια οικογενειών και δεν έχουν μεγάλη συσσώρευση χρεών. Επιπλέον, μόνο τα μισά από τα έσοδά τους έρχονται από τις διαφημίσεις. Τα υπόλοιπα έρχονται από τους αναγνώστες τους.
Στη Βρετανία, από την άλλη, το 60-65% των εσόδων των εφημερίδων προέρχεται από τις διαφημίσεις, οπότε τώρα η κρίση τις πλήττει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 85% των εσόδων προέρχεται από τις διαφημίσεις, οπότε και οι εταιρείες πλήττονται ακόμα περισσότερο. Κατά συνέπεια, υπάρχει μία σχετική διαφοροποίηση της κρίσης που βιώνουν οι εφημερίδες σε κάθε χώρα, ανάλογα με το βαθμό εξάρτησης τους από το διαφημιστικό τομέα. Σίγουρα οι εφημερίδες στην Ελλάδα που εξαρτώνται υπερβολικά από τα διαφημιστικά έσοδα, είναι αυτές που θα πληγούν περισσότερο από την κρίση.
Ο πλουραλισμός των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος των δημοκρατικών κοινωνιών. Στην Ελλάδα, μετά την απορρύθμιση στα τέλη της δεκαετίας του ’80, υπήρξε μία αξιοσημείωτη αύξηση των παραδοσιακών πηγών ενημέρωσης του κοινού. Με την εμφάνιση του Διαδικτύου, η ποσότητα των διαθέσιμων πηγών αυξήθηκε ραγδαία. Πιστεύετε ότι αυτό θα οδηγήσει σε ένα μεγαλύτερο βαθμό μιντιακού πλουραλισμού;
Υπάρχουν κάποιες πιθανότητες, επειδή διαχέεται η ιδιοκτησία. Το ερώτημα, όμως, είναι τι γίνεται με το περιεχόμενο. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι πραγματικά η αύξηση του αριθμού των πηγών πληροφόρησης είναι πολύ σημαντική για την αύξηση του πλουραλισμού μέχρι ένα σημείο. Μετά, όταν υπάρχουν πάρα πολλές πηγές, καμία από αυτές δεν έχει τους απαραίτητους πόρους και το περιεχόμενο φθίνει. Υπάρχει ένα σημείο που ο ανταγωνισμός μπορεί να γίνει καταστροφικός για την ποιότητα του «προϊόντος» και αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα που πολλές χώρες σήμερα αντιμετωπίζουν. Όσο συνεχίζουμε να πολλαπλασιάζουμε τον αριθμό των ιδιοκτητών και των πηγών ενημέρωσης, ο καθένας έχει όλο και λιγότερα έσοδα, με αποτέλεσμα να παράγει όλο και κατώτερης ποιότητας «προϊόν».
Ενημεροδιασκέδαση-ένας τύπος περιεχομένου που χρησιμοποιούν κατά κόρον όλοι σχεδόν οι μιντιακοί οργανισμοί για να αυξήσουν τη δημοτικότητά τους. Μοιράζεστε την άποψή τους ότι αυτό είναι τελικά που ζητά το κοινό ή πιστεύετε ότι το κοινό ψάχνει κάτι διαφορετικό;
Είμαστε όλοι ανθρώπινα όντα. Πάντα οι άνθρωποι κάθονταν γύρω από φωτιές, σε ταβέρνες, σε pubs, σε καφετέριες και μιλούσαν για τους γείτονες τους… Κουτσομπολεύουμε! Είναι φυσιολογικό για την ανθρώπινη ύπαρξη. Πάντα υπήρχε χώρος για αυτό στην κοινωνία και σε αυτό βασίζεται μεγάλο μέρος της ενημεροδιασκέδασης. Επίσης, ως ανθρώπινα όντα έχουμε ανάγκη να μην είμαστε πάντα σοβαροί, αλλά να διασκεδάζουμε. Κάτι που, επίσης, κάνει η ενημεροδιασκέδαση. Οπότε υπάρχει χώρος για αυτήν. Αλλά πρέπει να υπάρχει και ένα μέρος όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να καταφεύγουν και να γνωρίζουν ότι θα βρουν σοβαρές πληροφορίες, όταν τις χρειάζονται.
Είναι γεγονός ότι η πλειονότητα του κοινού δεν έδειχνε ποτέ ιδιαίτερο ενδιαφέρον για πολλές ειδήσεις. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, τα τελευταία εκατό χρόνια ακόμα και σοβαρές εφημερίδες έχουν προσθέσει στην ύλη τους αθλητικά, συνταγές μαγειρικής και άλλου είδους lifestyle δραστηριότητες, αναγνωρίζοντας ότι πολλοί άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τις «βαριές» πολιτικές ειδήσεις. Όσο περισσότερο μάλιστα μετακινούμαστε στη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, τόσο περισσότερος χρόνος δίνεται σε πιο «ανάλαφρα» θέματα, γιατί αυτά θέλει το κοινό.
Στις δύσκολες εποχές, όμως, ή όταν κάτι σημαντικό επηρεάζει τις ζωές μας, επιστρέφουμε στο «σοβαρό» περιεχόμενο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρούμε τον τρόπο να προστατεύσουμε τη σοβαρή δημοσιογραφία και το σοβαρό περιεχόμενο, είτε αυτό θα είναι σε έντυπη μορφή, είτε σε ηλεκτρονική, είτε σε οποιαδήποτε άλλη μορφή.
Η χρήση του Παγκόσμιου Ιστού και των κοινωνικών μέσων δικτύωσης δημιουργούν νέες ευκαιρίες σε όσους θέλουν να γίνουν δημοσιογράφοι, καθώς τους παρέχουν ένα εναλλακτικό μονοπάτι από τις παραδοσιακές μιντιακές επιχειρήσεις. Τι συμβουλή θα δίνατε σε κάποιον που επιλέγει να «ανοίξει» τη δικιά του «μιντιακή επιχείρηση» στο Διαδίκτυο;
Ασφαλώς και το Διαδίκτυο έχει κάνει πολύ πιο φτηνή την παραγωγή και διανομή πληροφοριών κι αυτό είναι κάτι καλό. Όμως, όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χωρίς να συμπεριφέρονται ως δημοσιογράφοι… Παρέχουν πληροφορίες, προσφέρουν μία αρκετά ισχυρή δόση σχολιασμού και γνώμης, αλλά δεν εξασκούν δημοσιογραφία. Γιατί η δημοσιογραφία είναι μία συλλογή πρακτικών που περιλαμβάνει το πώς ελέγχεις και διπλό-ελέγχεις την ακρίβεια των πληροφοριών σου και το πώς βρίσκεις όλη την είδηση, παρουσιάζοντας όλες τις πλευρές της και την πολυσύνθετη φύση της. Κι αυτό είναι κάτι που πολλά άτομα, τα οποία λειτουργούν ως πηγές ενημέρωσης στο Διαδίκτυο, δεν το κάνουν.
Ωστόσο, κάποιοι δημοσιογράφοι ανακαλύπτουν τώρα πως μπορούν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με μερικούς ακόμη δημοσιογράφους και να συγκροτήσουν μαζί μία πολύ αποτελεσματική μορφή διαδικτυακών δραστηριοτήτων. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, αναπτύσσουν και μεγάλη επιρροή σε κάποιες κοινωνίες. Συνήθως, όμως, τείνουν να λειτουργούν είτε σε συγκεκριμένη θεματολογία είτε σε μικρότερες κοινωνίες, γιατί χρειάζονται μεγαλύτεροι οργανισμοί για να μπορεί κάποιος να καλύψει τα νέα μίας ολόκληρης χώρας. Οπότε γι’ αυτές τις περιπτώσεις, κάτι τέτοιο δε θα ήταν πολύ αποτελεσματικό…
Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πείτε τι συμβουλή θα δίνατε στους φοιτητές αυτού του Τμήματος. Τι θα τους λέγατε;
Θα τους έλεγα πως πιστεύω ότι υπάρχει μέλλον γι’ αυτούς! Ένα σπουδαίο μέλλον! Αλλά δεν πρέπει να περιμένουν πως θα δουλέψουν σε μία εφημερίδα ή σε ένα τηλεοπτικό σταθμό και εκεί θα μείνουν για όλη τους τη ζωή, κάνοντας μοναχά αυτό. Θα περάσουν από διάφορες θέσεις εργασίας στη ζωή τους, κάνοντας πάντα κάτι σχετικό με τη δημοσιογραφία και στο τέλος κάποιοι από αυτούς, έχοντας μάθει τόσα πολλά, θα μπορέσουν να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση. Αυτό που χρειάζεται να κάνουν είναι να είναι ανοιχτοί στους τόσους διαφορετικούς τρόπους που μπορεί να ασκηθεί η δημοσιογραφία.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου